Yazar: Doç. Dr. Ebru Hasibe TANJU ASLIŞEN

Sevgili okurlarım; Bir önceki yazımda gelişimi açıklamaya, temel kavramları olarak bilinen büyüme, olgunlaşma ve öğrenme konularında detaylı bilgiler vermeye çalışmış, bunlara ek olarak kalıtım ve çevrenin, çocuğun gelişimi üzerindeki etkilerine değinmiştim. Bugün de mesleğimin vazgeçilmez materyali olarak ifade edebileceğim çocuktan bahsetmek ve öncesinde de okuduğum bir kitapta rastladığım satırlarla fikirlerinizi almak istiyorum. Başarılı bir konuşmacı, aynı zamanda çocuklar ve ebeveynlerle ilgili kitap yazarı olan DianeLoomans diyor ki; Çocuğumu yeniden yetiştirecek olsaydım, Daha çok parmak boyası yapar, daha az parmak gösterirdim. Daha az düzeltir, daha çok bağlanırdım. Gözlerimle saati değil, saatlerce onu izlerdim. Bilmekle daha az ilgilenip, ilgilenmeyi daha çok bilmek isterdim. Birlikte daha çok yürüyüşe çıkar, daha çok uçurtma uçururdum onunla. Ona karşı ciddi olacağıma, onunla cidden oyunlarında oynardım. Kırlarda daha çok koşar, yıldızları daha çok seyrederdim. Daha çok sarılır, daha az çekiştirirdim. Daha az eleştirir, daha çok onaylardım. Önce özgüvenini, sonra evi yapardım. Gücü sevmeyi daha az, sevginin gücünü daha çok öğretirdim. Peki ya siz bu konuda ne düşünüyorsunuz? Düşüncelerinizi içimde hisseder gibiyim...  Keşke ile başlayan, hatta ile devam eden ifadeler kuruyorsunuz belki de...  Şunu hepimiz biliyor ve kabul ediyoruz ki zamanı geriye sarmamız imkânsız. O yüzden yaşadığımız, sağlıkla nefes aldığımız, sevdiklerimizle birlikte geçirdiğimiz her anın tadını doyasıya çıkarmamız gerekiyor. Elbette bu durumda çocuklarımızla da nitelikli zaman geçirmek oldukça önemli... Onların hangi gelişimsel dönemlerde yani aylarda ya da yaşlarda hangi gelişim alanlarında nasıl değişiklikler gösterdiklerini bilerek çocuklarımızı yetiştirmeye başlamak da farklı bir boyut aslında... Burada sizlere çocuk kimdir tanımlamasını yapmayı düşünmüyorum ama çocuğun gelişim dönemlerinin nasıl sınıflandırıldığı hakkında bilgi paylaşımında bulunmak istiyorum. Çocuk gelişiminde beş dönemden bahsediyoruz. Bunlar; doğum öncesi dönem, bebeklik, erken çocukluk, orta ve ileri çocukluk ve ergenlik başlıklarından oluşur. Doğum öncesi dönem, döllenmeden doğuma kadar olan yaklaşık dokuz aylık bir dönemdir. Bu süreçte tek bir hücre, beyni ve davranışsal yetileri tamam olan bir organizma haline gelir. Bebeklik, doğumdan yaklaşık 18-24 aya kadar olan dönemi kapsar. Yetişkinlere aşırı bağımlılığın olduğu bu dönemde konuşma yeteneği, duyuları ve fiziksel hareketleri eşgüdümleme, sembollerle düşünme, taklit ve sosyal öğrenme gibi pek çok psikolojik aktivite yeni yeni başlar. Erken çocukluk, bebeklik döneminin bitiminden 5 yaşın sonuna kadar olan süreci kapsar ve bazen okul öncesi yıllar olarak da anılır. Bu dönemde gelişimsel açıdan hızlı bir ilerleme gösteren çocuklar, okula hazır olmayı sağlayan yönergeleri takip etme, harfleri tanıma vb. becerileri geliştirir, akranlarıyla en önemli işi olan oyun oynayarak öğrenme çabası içerisine girer. Orta ve ileri çocukluk, 6-11 yaşları arasındaki döneme yani ilkokul yıllarına denk gelir. Okuma ve yazmanın, aritmetikte temel becerilerin öğrenildiği bu dönemde çocuğun çevresi genişlemekte, resmi ilişkilerle farklı bir kültüre maruz kaldığı görülmektedir. Ergenlik ise yaklaşık 10-12 yaşlarında başlayan, boy ve kiloda ani artış, vücut hatlarında değişiklik, cinsel özelliklerin gelişimi vb. hızlı fiziksel değişimler görülen ve 18-19 yaşlarında tamamlanan dönemdir. Bağımsızlığın ve kimlik aramanın belirgin olduğu, aile dışı zaman geçirmenin arttığı, düşüncenin daha soyut, idealist ve mantıksal olduğu bu dönem ilk yetişkinliğe geçiş süreciyle tamamlanır.  Günümüzde gelişimciler, değişimin yaşam boyu devam eden bir süreç olduğunu ifade etmektedirler. Dolayısıyla hepimiz her yaşta yeni öğrenmelerle karşı karşıya kalabilir, farklı yöntemlerle yeniliklere ayak uydurmaya çalışabiliriz.  Bu konuda 100 yaşında hayatını kaybeden babaannem aslında güzel bir örnek olarak hafızamda yerini almıştır. Dijital teknolojiyi bilmeyen, akıllı telefonun ne demek olduğundan habersiz olan bir insanın cep telefonu kullanmayı öğrenme çabası ömür boyu öğrenme için etkileyici bir örnektir.Her yeni öğrenme geleceğin daha aydınlık olmasına ışık tutacaktır. Sizce?...

Sevgili okurlarım; Bugünden itibaren, alanımı dolduran iki kelimenin yani çocuk ve gelişimin detaylarını paylaşmaya başlayacağım sizlerle… Elbette bu paylaşımlar, çocuklarımızın daha bilinçli bir süreç içerisinde yetiştirilmesine aracılık ederse, ne mutlu bana… Öncelikle ele almak istediğim konu gelişim… Gelişim dendiğinde çoğunlukla aklımıza ilk gelen şey, büyüme oluyor. Oysa büyüme, gelişimle ilgili temel kavramlardan sadece biri. Peki o zaman gelişim nedir? Kısaca düzenli, uyumlu ve sürekli bir ilerleme olarak ifade edebiliriz gelişim kavramını… Biraz daha detaylı ele alacak olursak, gelişim; doğumdan önce hatta döllenmeden itibaren organizmanın zihinsel, bedensel, dil, duygusal ve sosyal açıdan belli koşulları sağlayan en son aşamaya ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimidir. Sistemli bir büyüme, değişme ve istenilen görevleri yerine getirebilecek bir düzeye gelme olarak da ifade edilebilen gelişim, çevre ile kalıtımın sürekli ve karşılıklı etkileşiminin bir ürünüdür. Anne karnında başlayan gelişim süreci, yaşam boyu devam etmektedir. Gelişimle ilgili temel kavramlardan biri şeklinde söz ettiğim büyüme ise bedenin boy, kilo ve biçim olarak artması anlamına gelmekte, bireylerin fiziksel özellikleri için kullanılmaktadır. Dolayısıyla zaman içerisinde bireyin fiziksel yapısındaki niceliksel değişiklikler büyüme olarak ifade edilmektedir. Gelişimle ilgili temel kavramlardan bir diğeri ise olgunlaşmadır. Bireyin doğuştan getirdiği genetik yapı ile çevrenin etkileşimi sonucu görülen biyolojik değişiklikler olarak belirtilen olgunlaşmada, belirli bir yetkinliğe ulaşmak oldukça önemlidir. Yani parmak kasları yeterli düzeyde olgunlaşmayan bir çocuğun kalem tutması beklenemeyeceği gibi henüz bu beceriyi kazanan diğer bir ifadeyle kalemi düzgün bir biçimde tutabilen bir çocuğun da düzgün yazı yazması söz konusu değildir. Elbette burada verilen örnekler çeşitlendirilebilir. Boyun kasları gelişmeden, bir bebeğin başını dik tutması da kas ve kemik yapısı yeterli olgunluğa gelmeden, bir çocuğun yürümesi de pek mümkün değildir. Bu noktada sizlerle paylaşmak istediğim son kavram ise öğrenme… Gelişimin en önemli kavramlarından biri olan öğrenme, yaşantı ve uygulama sonucu davranışta meydana gelen kalıcı değişiklikler olarak tanımlanmaktadır. Burada esas olan, çevrenin desteği ile kazanılacak davranışın, kalıcı bir nitelik taşımasıdır. Bir diğer deyişle çocuğun düzgün bir biçimde yazı yazabilmesi için öncelikle kalemi tutabilecek bir olgunluğa sahip olması ve çevresindeki bir yetişkinin rehberliğiyle yazmanın öğrenilmesi gerekmektedir. Gelişimi tanımlarken kalıtım ve çevreden söz etmiştim. Bu konuda da birkaç cümle ile bilgi paylaşımında bulunmak istiyorum. İnsan gelişimine yön veren önemli etmenlerden biri kalıtımdır. Hepimiz anne ve babamızdan gelen, kromozom ve gen denilen, biyokimyasal ajanlarla taşınan, genel biyolojik bir koda kalıtımsal olarak sahibiz. Bu bağlamda genel kalıtımsal kod, temel anatomik yapının yani insan figürüne ilişkin aynılığın devamını içerirken; kromozomlar içerisinde organize olan genler ise bireyden bireye değişen kalıtımsal özellikleri taşımaktadırlar. Peki nedir bu özellikler? diyecek olursanız göz rengi, boy uzunluğu, içe kapanık ya da dışa dönük kişilik özelliği vb. şeklinde örnekler verilebilir. Bu konuda sizlerle paylaşmak istediğim son kavram ise çevre… En geniş anlamı ile çevre, döllenme sırasında ve döllenmeden sonra hücrenin çoğalıp bir organizma oluncaya kadar içinde yaşadığı bütün durumları içine almaktadır. Anne-baba tutumları, uyaran eksikliği, beslenme şartları vb. pek çok etmen çevresel faktörler olarak kabul edilmekte; kalıtım yoluyla gelen özellikler, çevresel şartlarla etkileşerek gelişmeyi meydana getirmektedir....

ÇOCUK GELİŞİMİ ALANINA GENEL BİR BAKIŞ… İlk yazıma “merhaba” ile başlamıştım… Şimdi ise biraz kendi profesyonellik alanımı tanıtmak istiyorum sizlere… Ben çocuk gelişimi ve eğitimi alanında doçentliğimi aldım. Söylerken ağzı dolduruyor öyle değil mi? Aslında içi de çok dolu mesleğimin… Bilmeyenler olabilir belki aranızda…  O yüzden kısa bir bilgi paylaşmak, “Çocuk Gelişimi” alanını tanıtmak, bu mesleğe sahip bir çocuk gelişimcinin kim olduğunu, nerelerde ve hangi alanlarda çalıştığını kısaca açıklamak istiyorum sizlere… Belki ileride “Çocuk Gelişimci” olmayı hedefleyen genç okurlarımız vardır aranızda… Öncelikle Çocuk Gelişimci kime denir isterseniz onu kısaca açıklayayım. 0-18 yaş aralığındaki normal gelişim gösteren, özel gereksinimli, korunmaya muhtaç (kurumda yaşayan, çalışan, mülteci ve suça itilmiş) çocuklar ile hastanede yatan çocukların zihinsel, dil, motor, öz bakım, sosyal-duygusal gelişim alanlarının takibini ve değerlendirmesini yapan, bu alanları destekleyici programlar geliştiren, çalışma konuları hakkında ailelere danışmanlık sağlayan profesyonellerdir çocuk gelişimciler… Bu kadar geniş bir alanda hizmet veren profesyoneller, Hastanelerde ve Aile Sağlığı Merkezleri’nde, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel eğitim kurumlarında, Çocuk ve Gençlik Merkezleri’nde, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bünyesinde hizmet veren Sevgi Evleri, Yetiştirme Yurtları, Bakım Merkezleri, Çocuk Evleri vb. kurumlarda, İçişleri Bakanlığı’na bağlı olarak çocukların ve ailelerinin kendileri veya çevre şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve sosyal sorunların tespit edilmesi amacıyla Emniyet Genel Müdürlüğü, Çocuk Şube Müdürlüğü/Büro Amirliği’nde ve UNICEF, ILO gibi gönüllü kuruluşlarda çalışabilmektedirler. Ayrıca Üniversitelerin çocuk gelişimi ile okul öncesi alanlarında akademik çalışmalar da yapabilmektedirler. Danışmanlık konularını ele alacak olursak; • 0-6 yaş aralığındaki çocuklara gelişimsel değerlendirme yapma ve gelişimi destekleyici etkinlikler oluşturma, • Yalan söyleme, saldırganlık, mastürbasyon, alt ıslatma, dikkat eksikliği, yemek yeme problemleri vb. davranış problemleri ile alışkanlık bozukluklarına yönelik öneriler sunma, davranışları yeniden yapılandırma,  • Anne-baba eğitimi ve aile danışmanlığı  - Yaşlara uygun oyun ve oyuncak seçimi,  - Televizyon, bilgisayar vb. teknolojik araçlar ile boşanma, ölüm, hastalık vb. aile içi değişikliklerin çocuk üzerindeki etkileri,  - Kardeşler arası ilişkileri düzenleme, - Sağlık sorunu nedeniyle hastanede uzun süre yatan ya da gelişimsel yetersizliğe sahip çocukların gelişimlerini destekleme, • Televizyonlardaki çocuk kanallarında, çocuk tiyatrolarında, yayınevlerinde, oyuncak üreten firmalarda danışmanlık yapma, • Özel gereksinimli çocuğa sahip aileler için gelişimsel danışmanlık yapma şeklinde özetlemek mümkündür. Aslında bu denlikısa ifade etmeye çalıştığım alanın en önemli materyali “çocuk”. Yani geleceğimiz… Ailemizin, çevremizin, toplumumuzun ve ülkemizin geleceği olan nesillerimiz… O yüzden çocuğu içine alan her konu, her kavram, her sorun ve her çözüm benim yani bir çocuk gelişimcinin çalışma alanını oluşturmaktadır. Toplumumuzun temeli, geleceği olan çocuklarımızın gelişimi ne kadar iyi takip edilirse, o kadar sağlıklı ve ülkesine faydalı bireyler yetişecektir. Daha gelişmiş, daha sağlıklı ve daha aydınlık bir toplum için, çocuklarımız için ben varım… Ya siz?...

Uzun zaman olmuş... Tam yirmi dokuz yıl iki ay dört gün... Diğer bir deyişle üç yüz elli ay… Ya da on bin beş yüz dört gün de diyebiliriz… Hatta iki yüz elli iki bin doksan altı saat desek de olabilir… Aslında hepsi aynı sonuca çıkıyor…  Tecrübe sahibi olmak… Yaptığın işte iyi olabilmek için çaba sarf etmek… Nedir peki bunca yıl, ay, gün, saat hesabının tecrübeyle bağlantısı… Mesleğime ilk giriş yaptığım günden bugüne kadar geçen süre açıkçası… Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü’nden mezun olalı... Üstüne yine aynı alanda yüksek lisans ve doktora diplomasını eklemiş, Son olarak da bu alanın doçenti olmuşum… Bir de akademisyenliği koymuşum yanına… Hem Hacettepe hem Başkent hem de Hasan Kalyoncu Üniversitesi’nde çalışmışım, on dokuz sene… Halen de Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nde devam etmekteyim alanıma katkı sunmaya, öğrencilerime alanın inceliklerini aktarmaya… Çocuklarla ve aileleriyle gerçekleştirdiğim aktif çalışmaları da unutmamam lazım... Yani sadece akademik yönden ilerleme değil gerçekleştirdiğim, aynı zamanda işin mutfağına da girmişim... Şimdi oturup düşündüğümde sırtımdaki küfeye ne çok şey eklediğimi fark ediyorum. Çocuklar, anne-babalar, eğitimciler, akademisyenler, okul öncesi öğretmen adayları ve daha da fazlası… İşte tam da bu yüzden... Okuduklarımı, öğrendiklerimi, yaşadıklarımı, bildiklerimi paylaşma zamanının geldiğini düşünüyorum... Ebruli Çocuk ile... Neden Ebruli? Ebrulinin sözlük anlamına bakarsak üzerinde değişik renkler bulunan kâğıt ya da kumaş şeklinde bir tanımla karşılaşırız. Peki, bu ifadeyi çocukla nasıl bağlayabiliriz? Gelişimiyle, çevresiyle, kültürüyle, öğrenmesiyle ve dahası pek çok özelliğiyle rengârenk olan bir birey… İşte bu yüzden Ebruli Çocuk… Bu köşede her şey çocukla ilgili…  Gelişimi, değişimi, özellikleri, yapabildikleri, farklılıkları, problemleri vb. Aynı zamanda çocuk için… Yaş dönemleri açısından her alana uygun etkinlik örnekleri… Tabii anne-babalara, kardeşlere, büyük ebeveynlere, diğer akrabalara  Yani sizlere… Öneriler, yapmanız ve yapmamanız gerekenler de olacak bu köşede… Düzenli aralıklarla sizlere yazmaya çalışacağım… Özellikle öğrenmek istediğiniz bir konu olduğunda ise bana mesaj göndermeniz yeterli olacak… Böylece konuları siz de belirleyebileceksiniz… İlk MERHABA için biraz uzun oldu açıklamam… Konuşmayı, okumayı ve yazmayı seven biriyim… Anlaşılıyor mu? :) Merhabalaşmamız vesilesiyle uzun bir aradan sonra okullarına kavuşacak olan öğrencilerimiz ile gerek ilkokula ve gerekse okul öncesi eğitime yeni başlayacak tüm çocuklarımıza başarılar diliyorum. Anne-babalarımızın evdeki destekleri ve öğretmenlerimizin profesyonel rehberliği sayesinde harika bir eğitim-öğretim yılı geçireceğimize inancım tam… İlk gün heyecanıyla aydınlanan eğitim ışığımızın hiç sönmemesi dileğiyle…...